Żłobek Miejski w Jaworznie

Od pierwszych chwil życia dzieci przejawiają naturalną potrzebę ruchu – to ich pierwotny sposób poznawania otoczenia i komunikowania się ze światem. Światowa Organizacja Zdrowia zwraca uwagę, że aktywność fizyczna jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju już w najwcześniejszym okresie życia. Zgodnie z jej wytycznymi niemowlęta powinny być aktywne kilkakrotnie w ciągu dnia, a dzieci po pierwszym roku życia – spędzać na różnorodnych formach ruchu co najmniej trzy godziny dziennie. W pierwszych trzech latach życia mózg rozwija się wyjątkowo intensywnie, a ruch jest jednym z głównych bodźców tego procesu. Każde przewrócenie się z pleców na brzuch, każdy pokonany metr na czworakach i każdy pierwszy krok budują złożone sieci neuronalne. Dzięki nim dziecko nie tylko poznaje swoje ciało, lecz także przygotowuje się do przyszłych wyzwań – od nauki pisania po rozwój samodzielności, koncentracji i pewności siebie.

Naturalna droga do samodzielności

Pierwsze osiemnaście miesięcy życia to czas, w którym dziecko przechodzi prawdziwą rewolucję motoryczną – od niemal całkowitej zależności aż do samodzielnego poruszania się. Proces ten rozpoczyna się od niekontrolowanych ruchów kończyn i prowadzi przez świadome unoszenie głowy w leżeniu na brzuchu do opanowania obrotów. Turlanie, czyli świadome przewracanie się z pleców na brzuch i odwrotnie, pojawia się zazwyczaj między trzecim a siódmym miesiącem życia, choć tempo rozwoju jest bardzo indywidualne. Ta umiejętność, często niedoceniana, ma ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju. Podczas turlania intensywnie stymulowany jest mieszczący się w uchu wewnętrznym układ przedsionkowy, odpowiedzialny za zmysł równowagi oraz orientację w przestrzeni. Dziecko uczy się, gdzie jest góra, a gdzie dół, i jak jego ciało reaguje na zmianę położenia. To także intensywny trening mięśni tułowia, ramion i szyi.

Po turlaniu przychodzi czas na pełzanie lub czołganie, a następnie raczkowanie, które dodatkowo wzmacnia obręcz barkową i biodrową oraz rozwija naprzemienną koordynację, przygotowując mózg do bardziej złożonych zadań ruchowych. Co ciekawe, niektóre dzieci pomijają etap raczkowania i przechodzą od razu do siadania i wstawania – i jest to wciąż wariant mieszczący się w szerokiej normie rozwojowej. Wspieranie tych etapów nie polega na przyspieszaniu, lecz na stwarzaniu dziecku okazji do samodzielnego działania. Zapewnienie czasu na swobodną, choć czujnie nadzorowaną przez dorosłego, zabawę na podłodze, zamiast częstego przebywania w leżaczkach czy bujakach, to najlepsze, co można mu w tym okresie zaoferować.

Chodzenie i bieganie – naturalny krok w rozwoju malucha

Pierwsze samodzielne kroki to dla dziecka i jego opiekunów moment pełen emocji. Zazwyczaj pojawiają się one około dwunastego miesiąca życia, choć każde dziecko osiąga ten etap w swoim własnym tempie. Od tej chwili świat malucha znacząco się poszerza – może już nie tylko sięgać po przedmioty, ale także samodzielnie do nich dotrzeć.

Kiedy dziecko zaczyna coraz lepiej panować nad własnym ciałem, pojawia się kolejny ważny etap – bieganie. Zazwyczaj rozwija się ono między osiemnastym a dwudziestym czwartym miesiącem życia i stanowi dalszy krok w doskonaleniu kontroli motorycznej. Bieg wymaga opanowania tzw. fazy lotu, czyli momentu, w którym obie stopy jednocześnie odrywają się od podłoża. Dla układu nerwowego i mięśniowego małego dziecka jest to duże wyzwanie, ponieważ mózg musi na nowo zorganizować współpracę między równowagą, napięciem mięśniowym i koordynacją. Pierwsze biegi są zwykle niepewne, na szeroko rozstawionych nogach i z usztywnionym tułowiem, jednak z każdym tygodniem stają się coraz bardziej skoordynowane. Wraz z tym postępem bieganie wzmacnia mięśnie nóg, brzucha i pleców oraz poprawia wydolność układu krążeniowo-oddechowego.

Kiedy dziecko uczy się biegać, zaczyna samodzielnie doświadczać ruchu. Może decydować, w którą stronę pobiegnie, kiedy się zatrzyma i jak zmieni kierunek. W ten sposób odkrywa, że ma wpływ na swoje działania i potrafi je kontrolować. Bieganie daje mu poczucie swobody, które wspiera rozwój pewności siebie. Dzięki temu wzmacnia nie tylko ciało, ale też poczucie autonomii, które z czasem staje się podstawą jego samodzielności – w ruchu i w codziennym życiu.

Pierwsze buty – wsparcie dla rozwijających się stóp

Wraz z pojawieniem się pierwszych kroków i prób biegania zwykle pojawia się temat pierwszych bucików. Buty dla malucha powinny być dobrze dobrane, elastyczne, lekkie i nie ograniczać naturalnej pracy stopy, aby mogła swobodnie odbierać bodźce z podłoża. Właściwe dopasowanie obuwia wspiera prawidłowe kształtowanie wzorca chodu i biegu, dlatego warto wiedzieć, jak dobrać buty dla dziecka lub do kogo zwrócić się o pomoc w ich wyborze.

Bogata oferta butów dziecięcych potrafi przyprawić o zawrót głowy. Modele różnią się materiałem, kształtem i poziomem elastyczności, a rodzicom często trudno ocenić, które będą najlepsze. W takiej sytuacji pomocna może być konsultacja z fizjoterapeutą dziecięcym – specjalista oceni sposób chodzenia dziecka i podpowie, jaki typ obuwia będzie dla niego najbardziej odpowiedni.

Wpływ ruchu na emocje i relacje

Aktywność fizyczna małych dzieci jest ściśle związana z ich rozwojem emocjonalnym i społecznym. Gdy maluch turla się, raczkuje, a potem biega, nie tylko wzmacnia mięśnie, lecz także uczy się rozpoznawać i wyrażać emocje. Ruch – bieganie, skakanie czy wspinanie się – pomaga mu oswajać codzienne doświadczenia i napięcia, które pojawiają się w ciele i w umyśle. Z kolei każdy sukces, nawet najmniejszy, przynosi radość i wzmacnia wiarę we własne możliwości, a z tych małych zwycięstw rodzi się wewnętrzna siła wspierająca dojrzewanie emocjonalne dziecka.

Wraz z dorastaniem ruch zaczyna pełnić także rolę społeczną. Wspólne turlanie się po dywanie, zabawy w berka czy taniec przy muzyce tworzą przestrzeń pełną śmiechu, kontaktu wzrokowego i dotyku. W takich chwilach rodzi się zaufanie i bliskość, a dziecko uczy się współdziałać, reagować na emocje innych i stopniowo rozwijać umiejętność samoregulacji. Doświadczenia płynące z ruchu nie kończą się jednak na relacjach – wpływają również na rozwój poznawczy. Ciało, które aktywnie bada otoczenie, dostarcza mózgowi całego bogactwa bodźców. Ocena odległości, planowanie kierunku czy omijanie przeszkód uruchamiają procesy myślenia, analizowania i podejmowania decyzji, które z czasem procentują w kolejnych etapach rozwoju.

Jak dobrać aktywności do wieku i możliwości dziecka?

Dobór aktywności do wieku dziecka pozwala wspierać jego rozwój w sposób bezpieczny i dostosowany do możliwości. W pierwszym półroczu życia (0-6 miesięcy) warto stawiać na zabawy w leżeniu na brzuchu, które wzmacniają mięśnie karku i pleców oraz przygotowują malucha do kolejnych etapów ruchu. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby niemowlęta, które jeszcze się nie przemieszczają, spędzały co najmniej 30 minut dziennie w tej pozycji (tzw. tummy time) – oczywiście pod opieką dorosłych i tylko w czasie czuwania. W tym okresie dobrze sprawdza się także delikatne przewracanie z boku na bok czy masażyki, które wspierają integrację sensoryczną i budują świadomość ciała. W drugim półroczu (6-12 miesięcy) dziecko staje się coraz bardziej ruchliwe, dlatego warto stworzyć mu bezpieczną przestrzeń do pełzania, raczkowania i pierwszych prób wspinania się na niskie, stabilne przeszkody – na przykład na kolana rodzica.

Po ukończeniu pierwszego roku życia maluch coraz pewniej się porusza i z radością odkrywa nowe możliwości. Świetnie sprawdzają się wtedy zabawy z pchaniem zabawek na kółkach, taniec przy muzyce czy proste ćwiczenia z chustą animacyjną. W drugim i trzecim roku życia dziecko chętnie biega, skacze i wspina się, dlatego można zaproponować mu gonitwy, wyścigi oraz pierwsze skoki z niewielkiej wysokości, zawsze z asekuracją dorosłego. Podczas każdej zabawy zawsze należy pamiętać o bezpieczeństwie, zabezpieczyć przestrzeń i osłonić kanty mebli. Nie należy też używać chodzików, ponieważ nie wspomagają nauki chodzenia, a mogą zaburzać naturalny rozwój ruchowy i zwiększać ryzyko urazów.

Zabawy wspierające rozwój ruchowy małych dzieci

Wspieranie rozwoju ruchowego nie wymaga skomplikowanych sprzętów ani zorganizowanych zajęć. Najlepsze są proste, spontaniczne aktywności, które wynikają z codziennej interakcji i obserwacji potrzeb dziecka. Ważne, aby zabawy były źródłem radości, a nie presji czy obowiązku. Dla niemowlęcia może to być rozkładanie kolorowych, interesujących zabawek w niewielkiej odległości, które zachęca malucha do pełzania lub raczkowania, motywując do pokonywania przestrzeni. A kiedy dziecko już chodzi i biega, klasyczna zabawa w berka, bieganie po trawie czy naśladowanie ruchów zwierząt – skakanie jak żabka, chodzenie jak niedźwiedź – rozwijają koordynację i wyobraźnię. Warto zachęcać malucha do aktywności na świeżym powietrzu, pamiętając jednak o bezpieczeństwie. Odpowiednie obuwie pozwala uniknąć niebezpiecznych sytuacji i chroni stopy dziecka przed skaleczeniami, a jednocześnie daje mu swobodę poruszania się i odkrywania otoczenia.

Pierwsze kroki do samodzielności

Rola opiekunów w rozwoju ruchowym dziecka polega na mądrym towarzyszeniu i zapewnianiu bezpiecznych warunków do swobodnej eksploracji. Naturalna potrzeba ruchu napędza rozwój malucha, dlatego nadmierna kontrola czy wyręczanie mogą ograniczać jego samodzielność i chęć do działania. Dziecko uczy się poprzez doświadczenie – także upadki i próby ponownego wstania. Najlepszym wsparciem jest więc zaufanie do jego kompetencji i umożliwienie ruchu w bezpiecznej przestrzeni. Każdy etap aktywności, od turlania po bieganie, kształtuje nie tylko sprawność fizyczną, ale też pewność siebie i wiarę we własne możliwości. Zamiast koncentrować się na tempie osiągania etapów, warto dostrzegać radość, jaką dziecko czerpie z ruchu – to ona stanowi istotę wczesnego rozwoju motorycznego.

Źródła:

• Sklep sportowy Decathlon

• Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

• Milestones by 2 Years | Learn the Signs. Act Early. | CDC

• Learning to crawl | NHS

• Baby Walkers: A Dangerous Choice | HealthyChildren.org

• When Do Babies Start Walking? Signs It’s Soon | Cleveland Clinic

Artykuł powstał we współpracy z partnerem serwisu.
Autor tekstu: Joanna Ważny